ურბანიზაცია და ქალაქებთან დაკავშირებული პრობლემები
2015-02-17, 3:23 PM
ურბანიზაცია ერთ-ერთი უძველესი საზოგადოებრივ-გეოგრაფიული მოვლენაა. პირველი ქალაქები გაჩნდა რამდენიმე ათასი წლის წინ ძველ ეგვიპტესა და შუამდინარეთში.
ტერმინი ურბანიზაცია წარმოდგება ლათინური სიტყვისგან "Urbs", რაც ნიშნავს ქალაქს. ურბანიზაცია არის პროცესი, რომლის დროსაც ხდება საქალაქო მოსახლეობის ხვედრითი წილის ზრდა ქვეყნის (რეგიონის) მთელ მოსახლეობაში და ქალაქური ცხოვრების წესის ფართო გავრცელება. თუმცა არ არსებობს ურბანიზაციის უნივერსალური განსაზღვრება. მაგალითად, ძალზედ რთულია განსაზღვრა, თუ რა იგულისხმება კონკრეტულად ქალაქურ ცხოვრების წესში.
დღესდღეობით, მსოფლიოს ქალაქებში ცხოვრობს დედამიწის მოსახლეობის დაახლოებით 52%
ქალაქების ტერიტორიისა და ქალაქის მოსახლეობის ზრდის პროცესები დაკავშირებულია კაპიტალიზმის განვითარებასთან. XIX საუკუნიდან მოყოლებული, განუხრელად იზრდება ქალაქები და ქალაქის მოსახლეობის რაოდენობა. XX საუკუნის მეორე ნახევარში განსაკუთრებით სწრაფად დაიწყო ზრდა განვითარებადი ქვეყნების ქალაქებმა. ეს პროცესი განაპირობა ორმა ფაქტორმა. პირველი, მოსახლეობის მაღალმა ბუნებრივმა მატებამ ("დემოგრაფიული აფეთქება") და მეორე, განვითარებად ქვეყნებში მრეწველობის განვითარებამ, რის შედეგადაც მოსახლეობის დიდმა რაოდენობამ თავი მოიყარა ქალაქებში.
ქალაქების ზრდას ყოველთვის ახლავს თან უამრავი პრობლემა. ე.წ. "ქალაქური პრობლემების" კვლევა და გადაჭრა თანამედროვე მსოფლიოს აქტუალური საკითხია.
"ქალაქური პრობლემებიდან", პირველ რიგში, აღსანიშნავია ნარჩენების გადამუშავების პრობლემა, რომელიც ყველა ქალაქს აწუხებს. ნარჩენები აბინძურებს გარემოს, წარმოადგენს ეპიდემიის კერას და ა.შ. დიდ ქალაქებში ძალიან დიდი რაოდენობით ნარჩენი გროვდება. მაგალითად, ნიუ-იორკის მცხოვრებლები ყოველდღიურად 24 000 ტონა ნარჩენს ყრიან. ამ ნარჩენებს კი გადამუშავება სჭირდება, რაც საკმაოდ რთულ პროცესებთან და დიდ თანხებთანაა დაკავშირებული. ბიოლოგიური ნარჩენების გარდა, გარემოში ხვდება საშიში ქიმიური ნარჩენებიც, რაც განსაკუთრებით საფრთხეს უქმნის ცოცხალ ორგანიზმებს, მათ შორის ადამიანის სიცოცხლეს. ძალზედ დიდი საფრთხის შემცველია ქიმიური ნარჩენების მოხვედრა ქალაქების მდინარეებში. აღნიშნული წყლით ირწყვება საგარეუბნო სოფლის მეურნეობით დაკავებული ტერიტორიები. ასეთი ტიპის სოფლის მეურნეობა კი ამარაგებს ქალაქებს ბოსტნეულით, ბაღჩეულით და ა.შ. ამრიგად, დაბინძურებული წყალი უკან "უბრუნებს" ადამიანს არასწორად გადაყრილ ნარჩენებს.
ქალაქების ზრდა მოითხოვს სატრანსპორტო და კავშირგაბმულობის კომუნიკაციების, კანალიზაციის სისტემის, სხვადასხვა სოციალურ დაწესებულებათა მშენებლობას და განვითარებას. ეს პრობლემები განსაკუთრებით აწუხებთ განვითარებადი ქვეყნების ქალაქებს.
დიდ ქალაქებში ადმინისტრაციული, საქმიანი და ფინანსური დაწესებულებები ძირითადად მის ცენტრალურ ნაწილშია განთავსებული. მიწის სიძვირის გამო, ისინი აშენებენ მაღალსართულიან შენობებს, რაც ქალაქის ცენტრში მცხოვრები მოსახლეობისათვის ცხოვრების საკმაოდ რთულ პირობებს ქმნის. ქალაქებში დიდია ხმაური და დაძაბულობა, რაც იწვევს სხვადასხვა დაავადების გავრცელებას ადამიანებში (უმეტესად გულსისხლძარღვთა დაავადებები).
დიდი ქალაქებისთვის დამახასიათებელ პრობლემათაგან აღსანიშნავია ე.წ. "ახალი რისკები", რომელთა შორის განსაკუთრებით მწვავეა სოციალური კონფლიქტები. სხვადასხვა რასის, ეროვნებისა თუ რელიგიის აღმსარებელთა თავმოყრა მათ შორის იწვევს კონფლიქტებს, რაც ხშირად გადადის სერიოზულ დაპირისპირებებსა და სისხლისღვრაშიც კი. მაგალითად, ასეთი დაპირისპირებები ხშირია იერუსალიმში (ისრაელი), ბაღდადში (ერაყი), ბელფასტსა (ჩრდლოეთ ირლანდია) და მსოფლიოს სხვა ქალაქებში. ამ ქალაქებში ხშირია ტერორისტული აქტები.
ასევე, ქალაქების კლიმატური პირობები განსხვავდება მიმდებარე ტერიტორიებისა და სასოფლო დასახლებათა კლიმატური პირობებისგან. მაგალითად, ქალაქებს (განსაკუთრებით დიდ ქალაქებს) ახასიათებთ: ჰაერის მაღალი ტემპერატურა და განსხვავებული შედგენილობა (ჰაერში მაღალია ნახშირორჟანგისა და მტვრის შემცველობა), ქალაქებში დიდია ღრუბლიან დღეთა რიცხვი, შემცირებულია ქარის სიჩქარე (სახლების კომპაქტური განლაგებისა და მაღალსართულიანი შენობების გამო), ქალაქში იცის ხანგრძლივი და მკვრივი ნისლი და სხვა. რაც უფრო დიდია ქალაქი, მით უფრო თვალსაჩინოა კლიმატური განსხვავებანი მიმდებარე ტერიტორიებთან ან გარეუბნებთან შედარებით. მაგალითად, თბილისის ცენტრალურ უბნებში ჰაერის საშუალოწლიური ტემპერატურა 2 გრადუსით განსხვავდება გარეუბნების ანალოგიური მაჩვენებლისგან. დიდ ქალაქებში საგანგაშო ეკოლოგიური ვითარებაა შექმნილი: აქ ჰაერში მტვრის შემცველობა 10-30-ჯერ არის გაზრდილი, ერთ მცხოვრებზე გაანგარიშებით მოიხმარება და ბინძურდება 10-ჯერ უფრო მეტი წყალი, ვიდრე სოფლად, ქალაქებში მთლიანადაა დეგრადირებული ნიადაგურ-მცენარეული საფარი ინტენსიური მშენებლობების გამო, მწვავედ დგას ნაგვის გადამუშავების პრობლემა და სხვა.
ამრიგად, რაც უფრო სწრაფად იზრდება ქალაქის ტერიტორია, მით უფრო სწრაფად "შორდება" მისი მოსახლეობა გარემომცველ ბუნებას.
